luns, 29 de xullo de 2013

O PAZO DE BAZÁN (1)


Empezamos esta entrada cun texto escrito por Xaquín Sánchez Peña na súa Historia de Cambados:

No apartado de casas señoriais de Cambados di:

"La de Izquierdo: tiene huerta de 56 ferrados y 7 concas, limitando al Norte con el camino que conduce al crucero de Vilariño, Sur, muro que la divide de las cortes (?) que perteneció a la familia de Peña (hoy Rodiño), Este, la robleda e iglesia de S. Francisco y Oeste, la Calzada que la divide de playa mar. En la actualidad está dividida por la carretera de Gondar a Villagarcía, quedando unida a la casa la cantidad de 10 ferrados y La Granja llamada de Bazán tiene 26 ferrados y tres concas (...) El apellido de Bazán proviene de una palabra vasca que significa "todos de una calidad", en la lucha contra los moros, Sancho VIII, rey de Navarra, ennobleció a todos los baztaneses, su blasón es el tablero de ajedrez. (...) La huerta es hermosa aun cuando está dividida por las carreteras que conducen de Gondar a Villagarcía y de Cambados a Pontevedra y por el camino que va a la Iglesia de S. Francisco (...)

El 5 de julio de 1784 nació aquí D. Miguel Pardo Bazán, hijo de Doña Luisa Bazán Ojea de Mendoza y de padre desconocido, fue bautizado el mismo día, habiendo sido padrinos D. Julián Zárate y Murga, Marqués de Montesacro, residente en Sto Tomé do Mar. Al año siguiente el 17 de junio D. Juan José Pardo, capitán del real cuerpo de artillería, declaró ser el padre de D. Miguel. D. Juan José es hijo de D. Pedro Patiño y Doña Ángela Pardo de Cela, natural de S. Julián de Coirós. D. Miguel Pardo Bazán casó en 1821 en La Coruña con Doña Joaquina Mosquera y Ribera, teniendo por hijo a D. José pardo Bazán, abogado en La Coruña de quien era hija Doña Emilia Pardo Bazán".

Falando de "La de Izquierdo" referíase Sánchez-Peña á última dona do Pazo de Bazán: María de la Valvanera Salomé Izquierdo Zárate que casara con Juan Armada Losada, pasando a ser entón Marquesa consorte de Figueroa. Neste matrimonio uníanse as tres grandes casas fidalgas de Cambados: os Zárate (Santomé), os Bazán e os Figueroa (Fefiñáns). Pero a parella non tivo descendencia, parece que a natureza nega fillos a quen ten para mantelos e viceversa. "A de Izquierdo" morre o 23 de agosto de 1952 e no seu testamento deixa a súa herencia ao que despois será o Asilo de ancianos desamparados de Cambados.

María Valvanera Izquierdo aparece nesta foto sentada no centro esquerda da imaxe, co rostro lixeiramente de perfil. Recoñecemos tamén na esquina superior esquerda a un novo Plácido Castro. A foto é da festa da Pastora de 1926. Agradeceriamos que si alguén recoñece a máis personaxes na foto que nolo faga saber.  Pois Xoán Antonio Pillado axudounos, el pensa, e cremos que acerta, que o home vello que está a carón de Plácido Castro é o Marqués de Figueroa, Juan Armada Losada, marido de Valvanera Izquierdo. A figura que está detrás do cura que apoia a súa man é Enrique Vidal. A carón do cura pode estar o mestre Antonio Magariños Granda. E finalmente o 2º home abaixo á dereita pode ser o alcalde de Cambados nesas datas: Juan Salgado Pérez. Tamén nos comenta X. Antonio que:

"A presenza de Plácido Castro tén a súa explicación. Nesta época acompañaba á súa nai, que viña tomar os baños á Toxa, pero que paraba en Cambados, como moita outra xente que collía a diario a motora para desplazarse ao balneario. Neste ano de 1926 Plácido Castro colabora coa organización das Festas da Pastora, que daquela eran as máis importantes de Cambados. Esta colaboración valeralle que a Corporación Municipal tome un acordo plenario no que lle amosa o seu agradecemento e felicitación". 

Tamén Sindo Mosteiro botou unha man, pensa que a figura con bigote que está nun extremo á dereita da foto é o avogado cambadés José González Fraga do que pode que falemos noutra ocasión grazas aos datos e fotos que o propio Sindo nos facilitou. Grazas!



Seguindo o relato de Sánchez-Peña, collimos este plano do recomendable libro de Jacobo Domínguez sobre a "Juventud" de Cambados. Nel aparece delimitada con forma máis ou menos triangular, a "Granxa de Bazán", ese terreo da familia do Pazo de Bazán que quedou separado do resto da propiedade pola construcción da estrada de Vilagarcía a Gondar (hoxe Avda de Madrid que vén da rúa real) e a estrada de Cambados a Pontevedra. No plano vense claramente fitos de referencia que cita S-P no seu texto e tamén aparece á esquerda marcada a horta do Pazo da familia Taboada (onde estivo o supermercado Moldes, na praza Ramón Cabanillas). Na parte inferior a Carballeira de S. Francisco (expropiada pola desamortización aos frades do antigo Convento franciscano de Cambados) e onde se celebraba unha feira de gando. No plano aparece sinalado: "Campo de la Fer(ia).

Ese terreo da Granxa de Bazán, tal como nos conta Jacobo no seu libro, foi donado por Valvanera Izquierdo para a construcción dun edificio para a "Juventud Católica", iniciativa do párroco Jesús Rodriguez Cadarso.

Volvemos ao texto de S-P para falar dos escudos. O Pazo de Bazán será destruído totalmente para contruír o actual Parador do Albariño (volveremos sobre isto noutra entrada). Porén da verxa exterior que o rodeaba conservouse algún elemento como os dous escudos que flanqueaban a entrada:


Na esquerda aparece un escudo co "jaqueladao" ou axedrezado do que falaba S-P, símbolo dos Bazán. No da dereita (abaixo) seguindo o libro de heráldica de J. Vázquez Casais comentaremos que aparece unha coroa de Marqués, a salutación AVE MARÍA GRATIA PLENA dos Mendoza e no cuartel inferior as 3 flores de lis dos Pérez.




sábado, 27 de xullo de 2013

DOCUMENTAL DE 1951 NO QUE APARECE CABANILLAS

En xullo de 1951 ten lugar, organizado polo Padroado Rosalía de Castro, unha visita aos "lugares Rosalianos", é dicir aos fitos básicos da vida da poeta. A visita tivo lugar o 15 de xullo, cabodano de Rosalía. A excursión sae de Santiago e visita: Ortoño, Bastavales, O Pazo de Lestrove, A Hermida, o Pazo de Arretén, a Igrexa de Iria e o Cemiterio de Adina. En cada etapa algún dos participantes fai unha pequena intervención: Sebastián Martínez-Risco, Paulino Pedret, Pura Vázquez, José Mosquera... Estes actos complétanse cos celebrados o 24 e 25 de xullo en Santiago: reunión do Padroado no Colexio San Clemente (hoxe IES Rosalía Castro) e ofrenda floral diante do monumento á escritora no Paseo da Ferradura, no que interveñen Otero Pedrayo, Cabanillas e o Marqués de Figueroa, Juan Gil Armada e visita da tumba da poeta en Bonaval. É a única aparición de Cabanillas, que saibamos,  nun documental. Aparecen tamén un novo Xose Manuel Beiras, García-Sabell, Fermín Penzol e a súa dona Blanca, Valentín Paz-Andrade, Ramón Piñeiro e outros galeguistas.

Por iniciativa de  Antón Beiras, médico galeguista e aficionado ao cine, grávanse as imaxes que logo se montan no documental: "Pelerinaxe lírica aos lugares rosalianos" que foi reeditada fai uns anos por iniciativa do Diario de Pontevedra, O Progreso e a Fundación Caixa Galicia. Na introdución varios personaxes, xa falecidos, presentan o documental : Francisco Fernández del Riego, Borobó, Pura Vázquez e a viúva de Antón Beiras a pedagoga Antía Cal. De casualidade o atopamos en youtube e o traemos hoxe aquí. Moi recomendable.


luns, 22 de xullo de 2013

O PAZO DE FEFIÑÁNS PÓDESE VISITAR






Festa de San Bieito

 
 



Xa desde fai uns meses e despois da restauración acometida nas cubertas é posible visitar o Pazo de Fefiñáns. Unha xoia da arquitectura civil galega. Podes consultar prezos e contacto neste enlace.

"Nesta histórica vila de orixe xermánica asentáronse os señores da casa de Valladares coa autorización da Igrexa Compostelá, probablemente no s. XIV, edificando a súa casa-pazo no solar que ocupa actualmente o Pazo de Fefiñáns. Onde agora se atopa a igrexa existía, xa dende o s. XI, un mosteiro bieito.

O título nobiliario de Conde de Fefiñáns remóntase a principios so s. XII, como o demostran as tres bandeiras procedentes da conquista de Ciudad Rodrigo, doadas á Catedral de Santiago. No último terzo do s. XV a vila segregouse da xurisdición arcebispal a favor de Filipe II, quen a cedería a D. Gonzalo de Valladares, "O Vello", fundador do morgado de Fefiñáns en 1562 e avó do primeiro Vizconde de Fefiñáns. O s. XVII será o momento histórico máis importante da vila e dos señores de Fefiñáns coa construción do pazo, a administración de xustiza, a reforma da Igrexa de S. Bieito, o levantamento do muiño das mareas de Tragove e o primeiro peirao erixido na baía cambadesa. Xa desde o s. XIX, cos primeiros concellos constitucionais, Fefiñáns integrarase no de Cambados, fusionándose as tres antigas xurisdiccións de Sto Tomé do Mar, Fefiñáns e Cambados."

Así empeza a explicación sobre o Pazo nos folletos que se entregan coa visita, foi feito o texto polo historiador cambadés, Jacobo Domínguez Pedreira.

Aproveitamos dende este blog para recomendar a visita a esta xoia arquitectónica que temos tan preto e que resulta tan descoñecida para os veciños e veciñas de Cambados. É unha mágoa non aproveitar  a magnífica oportunidade que se nos dá de coñecer o Pazo, recén declarado Ben de Interese Cultural (BIC) a ao mesmo tempo contribuír ao seu mantemento. Para abrir boca poño aquí unhas fotos dalgunhas cousas que poderedes ver na visita:



Escaleira nobre de acceso ao Pazo


Salón decorado con papel pintado do s. XVIII traído dende París, na mesma estancia pódese ver o retrato en bronce que Asorey lle fixo ao malogrado Miguelito Gil Armada  e tamén unha obra en  mármore do escultor Benlliure




Comedor, vese na parede dereita o retrato do Catedrático de medicina Miguel Gil Casares obra de Jesús Corredoyra

xoves, 18 de xullo de 2013

Personaxes: RAMÓN CABANILLAS

Recupero aquí unha vella presentación con fotos que fixen sobre Ramón Cabanillas con motivo das homenaxes que se fixeron no 50 aniversario da súa morte:



sábado, 13 de xullo de 2013

PEDRO PABLO BAZÁN DE MENDOZA. Conferencia de Emilio Ínsua

Emilio Ínsua é doutor en filoloxía  galego-portuguesa pola USC e profesor de lingua e literatura galega no IES A Basella de Vilanova de Arousa. Naceu en Viveiro (Lugo) pero leva vivindo en Cambados máis de 10 anos. No ano 2011 os libreiros de Cambados concedéronlle o premio Ramón Cabanillas. Ten numerosos libros publicados, a maioría de ensaio e algún de poesía.

En novembro do 2010 pronunciou na biblioteca municipal de Cambados, esta magnífica conferencia sobre o cambadés Pedro Pablo Bazán de Mendoza (1758-1835) que gravamos nese momento e reproducimos hoxe aquí. Advertimos que é un pouco longa pero paga a pena.



Pedro Pablo Bazán de Mendoza, por Emilio Ínsua from fotos antigas de cambados on Vimeo.

mércores, 10 de xullo de 2013

SERIE DE POSTAIS DO HOTEL CALIXTO


Seguindo co Hotel Calixto publicamos hoxe unhas postais editadas por este establecemento turístico cambadés, probablemente para vender aos visitantes que alí paraban. Están editados pola fototipia Thomas de Barcelona, son en branco e negro e o seu tamaño orixinal era de 14 x 9 cms. A data aproximada en que foron feitas está en torno a 1910. Cremos que se editaron dúas series de 10 postais que finalmente localizamos ao completo.


A primeira postal da serie, como non podía ser doutro xeito, corresponde ao Hotel Calixto. Aparece diante un coche co rótulo de "Garage Moderno", sería tamén de Calixto, como o café Moderno? A postal aparecía no manuscrito sobre a historia de Cambados de Xaquín Sánchez Peña. A postal inferior tamén aparecía nese manuscrito. Ten anotado  polo propio Sánchez Peña "Las Goritas" ou como se di en Cambados "as Ghoritas", esas pedras que estaban á beira do peirao, e están aínda pero bastante cubertas polos recheos que se fixeron e a ponte que comunica co illote artificial e porto deportivo que se fixo en Santomé.







domingo, 7 de xullo de 2013

A FONDA DE CALIXTO PEREIRA



O anuncio publicitario que reproducimos arriba apareceu nun número do xornal O Umia, fundado por Cabanillas en 1907. Aí comentase que este hospedaxe existe na vila dende fai sete anos, é dicir 1900. Luís Rei atopou no arquivo do Concello unha referencia a este establecemento na rúa do Príncipe, polo que supón que existiu primeiro nese lugar e neste ano de 1907 trasládase á praza do Concello. O edificio era propiedade de Benito González, a quen llo aluga a Calixto Pereira.


Esta debe ser unha das primeiras fotografías que se conservan da Fonda de Calixto Pereira xa que  aparecen recén plantadas as árbores que logo adornarán a praza. Na fronte da casa aparece un cartel co nome do establecemento e no lateral outro que pon "Fonda y café". Tal como nos di o cartel publicitario, no baixo da casa (dereita) estaba o "Café Moderno" onde se podía escoitar todos os días ao pianista invidente, orixinario de Lugo, Ramón Ulloa. Tamén se indica que neste baixo (esquerda) está a administración dos coches que saen para Vilagarcía.

Esta fonda creouse a principios do s. XX en relación coa afluencia de turistas que viñan tomar os baños á Illa da Toxa, onde se contruirá un balneario. Daquela a ponte de comunicación coa Illa non existía e era máis doado achegarse en motora dende o peirao de Cambados. Moitos turistas chegaban en tren  ata Carril, primeira liña ferroviaria que existiu en Galicia, e de aí en coche de liña ou de alquiler ata Cambados.


O antigo balneario da Toxa, Arquivo Pacheco.

 Bañistas embarcándose para a Toxa nunha motora dende o peirao de Cambados

Comenta Luís Rei na serie de tópicos e (pre)textos que fixo para o Faro de Vigo que "O café e a fonda de Calixto poden considerarse os pioneiros da hostelería moderna en Cambados. Para a decoración e a publicidade contou Calixto cun xoven pintor que prometía moito e que se chamaba Alfonso R. Castelao, que lle pintou o famoso cadro de "Eugenio, o cego de Padrenda", cadro que engalanou moitos anos as paredes do café , e deseñou tamén Castelao os tarxetóns anunciadores". Ambos aparecen reproducidos abaixo.

xoves, 4 de xullo de 2013

CRUCEIROS

Recuperamos hoxe fotos antigas de cruceiros, algúns conservados aínda, pero con certo deterioro e ás veces cambiados de emprazamento. Novamente recurrimos ao material de Sindo Mosteiro. Empezamos por Santomé.

O cruceiro de Santomé no seu emprazamento orixinal á beira dos muros do Pazo de Montesacro, na actual rúa da Alameda Vella

Emprazamento actual
E isto é o que nos conta Sindo:

"O cruceiro que hoxe se sitúa na praza inmediata á fonte de San Tomé do Mar é un exemplo de mal trato ao longo do tempo. Como ben se pode apreciar o seu estado de conservación é un tanto deficiente en parte debido á súa situación histórica ao pé do mar, na Alameda Vella de San Tomé á beira dun tramo de muralla do pazo de Montesacro, hoxe desgraciadamente destruído nesa parte. Tantos anos de temporal e salitre deixaron a súa pegada impresa difuminando cada liña labrada na pedra. A isto súmase o traslado realizado nos anos 50 do pasado século, coincidindo coa construción dun grupo de casas sociais para os mariñeiros no lugar da alameda xa dita. Mais os seus males non haberían de remataren aí pois recentemente sería derrubado por un vehículo conducido por un chófer pouco habilidoso polo que se ve. Quedou tronzado en moitos anacos como ben se pode ver nas pegadas persistentes tras a restauración.
Érguese sobre dous pasos e un dado, enriba dos que se eleva o varal de sección circular, onde se incorporan os Instrumentos da Paixón en moi mal estado de conservación, case imperceptibles. O capitel é unha estilización bastante simple cun bocel e volutas nos catro ángulos, centrando o eixo catro discos decorados cunha esvástica que semella remitir a un signo astral. A cruz é ancorada e presenta por unha cara ao Cristo crucificado e pola outra á Quinta Angustia coa Virxe recollendo no colo o corpo de Cristo morto, cos seus pés apoiados enriba da caveira de Adán como símbolo da redención do pecado orixinal e do lugar de crucifixión enriba da tumba dese primeiro home mítico. Para a xente do mar de San Tomé no pasado realizar certos ritos arredor deste cruceiro garantía unha boa pesca; hoxe seica confían mellor no sónar e a electrónica de a bordo
". 

O cruceiro da rúa Hospital

luns, 1 de xullo de 2013

COLABORACIÓN

Hoxe traemos a este blog a unha persoa que sabe moito da historia e arte de Cambados, Sindo Mosteiro.

Sindo restaurando a imaxe da Inmaculada da Igrexa de Sta Mariña

Gumersindo Mosteiro é cambadés de nacemento. Licenciouse en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago de Compostela, nas especialidades de Arte Antiga e Medieval (1992) e de Museoloxía (1993). É tamén Diplomado en Conservación e Restauración de Bens Culturais na especialidade de Arqueoloxía na Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais de Galicia (Pontevedra) no ano 1996. Ten traballado en numerosos proxectos de restauración e arqueoloxía.

E hoxe utilizamos o seu material (co seu permiso por suposto) para dar a coñecer o traballo de divulgación que está facendo en Flickr e que pode ser accesible e coñecido por todo o que se achegue. Nesa plataforma de Flickr mostra as súas fotografías, excelentes casi todas, sobre o patrimonio artístico do Salnés e ás veces tamén de bastante lonxe do Salnés. Acompaña case sempre a imaxe cun texto explicativo sobre a historia do monumento tratado, ou un documento histórico ou literario que teña relación con el. Non falta tampouco a suxerencia dunha peza musical.

Traio esta información hoxe aquí porque para min foi un descubrimento e porque sei que pode interesar a quen coma min se interesan tamén pola historia de Cambados. Para mostra un botón, deixo tres fotos e tres textos que as acompañan pero tamén o enlace para que descubrades por vós mesmos o excelente material que aquí hai. Escollín tres imaxes nocturnas.


A capela da Pastora está situada no monte de tal nome, tamén denominado Castro de Santa Mariña, adquirido polo concello de Cambados nos anos 80 do pasado século. Trátase este dun edificio pequeno como corresponde á súa calidade de ermida. A primeira noticia documental que posuímos desta construción é o testamento de Martiño Fariña O Vello, onde se di: "Por cuanto yo retejé y reparé la ermita del Buen Jesús junto a la iglesia de Santa Marina d’Ozo de Cambados, donde puse dos imágenes, la una del Buen Jesús y la otra de Nuestra Señora de las Nieves que he tomado en devoción..." É un documento datado en Cambados, de onde era escribán, no 11 de agosto de 1603. Nel tamén se alude ao momento da constución da ermida, que se remonta a unha data indeterminada do século XVI e promovida por unha tal María d'Alegría, baixo a advocación do Bon Xesús. Desde este intre comeza a aparecer nas visitas pastorais que se realizan a Cambados, coa denominación de ermida do Bon Xesús e de Nosa Señora das Neves (así as de 1652, 1662 e 1715), mentres que na de 1821 xa se aprecia un cambio de denominación, co que adopta o actual de capela da Divina Pastora ou da Pastoriza. Foi un Luaces o que deu o paso do cambio de advocación. Pouco antes preitearan polo padroado da ermida os Fariña e os Luaces, caendo en favor destes, quen máis tarde venderían a Eduardo Matos. En 1890, cando Alfredo Brañas paga as festas en agradecemento por ter superado unhas oposicións a cátedra, é dona María Alonso.
Tal e como hoxe se conserva o edificio é de plan rectangular, con ábsida tamén rectangular, precedido por un pórtico sostido por piares e cunha porta abeirada baixo un arco rebaixado e moldurado. Enriba do cumio sitúase unha pequena espadana onde pende a campá baixo unha cruz e dous pináculos de bolas. O conxunto complétase cunha casa que se acaroa á capela, un cruceiro e as ruínas da vella casa dos caseiros do chamado monte da Marquesa.
Texto: Sindo Mosteiro.




“(…) Vuelven con las historias familiares las locales, que, por unidas, mutuamente se esclarecen y acaso se completan; tantos los signos que conservan, mostrando esa relación, la villa de Cambados y el Palacio de Fefiñáns. En sus grandes salones jugué lo no decible, y tengo en el cuerpo visible señal de golpe que allí recibí; bautismo de sangre, abundantemente vertida -pero al punto y sin mala consecuencia atajada- cuando acababa de soltar los andadores. Perdónese lo pueril del recuerdo, pero también los de este género tienen su valor. Aquellos salones donde así correteaba niño, conservaban su vieja traza y decoración y semejaban guardar secretos de vida que allí se llevó.”
Juan Gil Armada (Marqués de Figueroa), Del Solar Galaico, 1917.



"Yo había decidido escribir estos artículos sobre Cambados –tres, como las tres hojas de un trébol-, querido Caamaño Bournacell, a la temblorosa y viva luz de una primavera cualquiera, o cuando, finándose el alegre tiempo del verano, comienza a envolver el mundo con su cristal de oro en el sereno otoño. Pero he venido a escribirlos en plena invernía, golpeando un duro suroeste preñado de agua el oscuro rostro de mi tierra luguesa.