Un día coma hoxe, fai 54 anos, morreu Ramón Cabanillas

O xornal La Voz de Galicia publicaba esto ese día, corría o ano 1959:

A comitiva fúnebre saía da casa da súa filla Ramona, onde faleceu, na rúa Hospital. Pódese ver nesta foto que gardan no Museo de Pontevedra:

Non é posible dicilo conseguridade pero adiviñamos a alta figura de Juan Gil Armada, Marqués de Figueroa (alcumado "pito bebendo")  diante do cadaleito ou a de José Filgueira Valverde, máis á dereita, baixo o marco da porta da casa. Gran parte da intelectualidade galega asistiu ao enterro. Abaixo o poeta Celso Emilio Ferreiro portando o féretro.

 

A comitiva percorreu as rúas de Cambados dende a casa da filla ata o cemiterio de Fefiñáns onde sería enterrado

Nesta foto que nos facilitou Pitusa Vidal Cabanillas aparecen retratados os tres fillos varóns, José á esquerda, e á dereita primeiro Manuel e logo Ramón. Diante do cadaleiro, de traxe, o seu neto Tano.

O noso poeta ficou soterrado no Panteón familiar co epitafio que el mesmo pediu no poema "Encomenda". Pero os seus restos serían  trasladados anos despois (1967) ao Panteón de Galegos Ilustres de Santiago onde siguen hoxe.

Rematamos lembrando a petición que fixo en numerosas ocasións o académico cambadés Francisco Fernández Rei de que se indicase cunha placa a casa da rúa Real onde viviu moitos anos Cabanillas e a casa da rúa Hospital onde morreu. Así como que se sinalice un roteiro para que veciños, veciñas e visitantes,  poidan percorrer os lugares máis significativos da nosa vila relacionados coa vida do poeta.

Lembrar tamén que hoxe se fai entrega da edición deste ano do premio Cabanillas e se fai un concerto homenaxe ao poeta no auditorio da Xuventude ás 21 horas

DOCUMENTAL "VIAJE POR GALICIA" DE 1929

Rodouse este documental en 1929 coincidindo coa exposición Iberoamericana de Sevilla. Ten especial interese por ser o único documental de longa duración con imaxes tomadas antes da Guerra Civil, foi realizado por Luis R. Alonso. Xa tivemos ocasión neste blog de falar doutro documental onde aparecen imaxes de Cambados pero era de data moi posterior, 1959.

Dura 105 minutos e foi restaurada a cinta recentemente polo Centro Galego de Artes da Imaxe (CGAI). Fai un percorrido polas catro provincias galegas. A provincia de Pontevedra empeza no minuto 50 co Pazo de Oca da Estrada, continúa con Caldas de Reis e Vilagarcía. Cambados aparece no minuto 53:32. E logo achégase á igrexa do Mosteiro, Río Lerez e Pontevedra capital. Paga a pena.

CAMBADOS VISTO POR FRANCISCO LLORÉNS

Pois xa postos seguimos con pintores. Francisco Lloréns naceu na Coruña en 1874. O  pai, comerciante, era de orixe catalán, a nai galega. Seguindo a tradición familiar, Francisco iniciou estudos na Escola de Comercio da Coruña pero acaba matriculándose tamén na Escola de Artes e Oficios onde descubre a súa verdadeira vocación. Decide trasladarse a Madrid e completar os seus estudos na Escola de Bellas Artes de San Fernando, onde tivo como mestre ao paisaxista Carlos Haes. Disfrutou dunha bolsa de estudos na Academia de España en Roma que aproveita para coñecer a arte italiana e europea, especialmente de París e os Países Baixos. En 1906 volve á Coruña. Casa con Eva Rodríguez, filla dun coñecido médico coruñés en 1918, da que enviuva en 1925 dous meses despois de nacer a súa segunda filla. Deste episodio tivo ocasión de falar neste blog Luís Rei. Uns anos antes gañara a Cátedra de debuxo artístico na Escola de Comercio de Madrid, onde se instala definitivamente, a Galicia virá sobre todo nos veráns pero non perde contacto coa Terra e a Arte galega. Foi un dos organizadores da Exposición de Belas Artes celebrada na Coruña en 1917 e na que participaron os artistas galegos máis senlleiros da época dos que Lloréns era bo amigo.

Foto dos participantes na Exposición de Arte Galego no recén inaugurado Palacio Municipal do  Concello da Coruña en 1917. De esquerda a dereita de pé: Alfredo Tella, o pintor Manuel Abelenda, o xornalista Alejandro Barreiro, o pintor pontevedrés Carlos Sobrino, o arquitecto Antonio Palacios, José Seijo Rubio, o pintor Álvarez de Soutomaior, Francisco Lloréns, Castelao, Concheiro, o crítico madrileño José Francés, Emilio Madariaga (co chapeu nas mans) e González del Villar, hai dúas persoas sen identificar. Sentados: Sra de José Francés, Condesa de Pardo Bazán (que leu o discurso inaugural) e Puga (“Picadillo”), alcalde da Coruña.

 En 1920 nos xardíns do Balneario de Mondariz onde o seu amigo Cabanillas, que lle dedicou varios poemas, ingresa na Academia Galega. De pé á esquerda Lloréns, Eladio Rodríguez, secretario da Academia, Enrique Peinador, propietario do Balneario, o arquitecto de Porriño Antonio Palacios e Ramón Cabanillas. Sentada a muller de Lloréns, Eva Rodríguez. Cabanillas escribe un poema na súa honra nas costas deste retrato feito polo fotógrafo vigués Saraiba.

Participou na homenaxe ao seu amigo Asorey que lle tributaron en Cambados en 1922 e ese verán e algún máis visitou a nosa vila e deixou varios debuxos e pinturas das nosas paisaxes que hoxe traemos aquí.

A RÚA HOSPITAL

A PRAZA DE FEFIÑÁNS

E rematamos cun magnífico lenzo da praza en día de Mercado que ten unha familia de Santiago

Doutro lenzo pintado en Cambados, e do que xa se falou, descoñecemos o paradoiro e só se conserva unha fotografía en branco e negro. Alguén sabe onde pode estar?

O VERDADEIRO GAITEIRO DE CAMBADOS

Gaiteiro de Cambados, Ramón de Zubiaurre, 1917, aparece a reproducción que conservan na fototeca do Ministerio de cultura

Fixen xa fai bastante tempo (2013) unha entrada sobre os cadros que Ramón de Zubiaurre pintou durante a súa estancia en Cambados en 1917. O bó da información en internet, é que é moi accesible e moita xente pode vela e corrixila. Fai uns días escribiume Encarna Magariños dende o Grove para dicirme que quizais tiña mal identificada a obra O Gaiteiro de Cambados. Efectivamente así era e grazas aos enlaces que me facilitou agora podo corrixir a información. Grazas!

Ramón de Zubiaurre, visitou Cambados no verán de 1917, acababa de casarse con Isolina Gállego e escolleron Cambados para pasar a lúa de mel. O pintor vasco aproveitou a estancia para pintar dous cadros que hoxe descoñecemos onde están, pero conservamos fotografías, e un poema que fixo o noso poeta Ramón Cabanillas  despois de haber contemplado os cadros. No xornal vilagarcián Galicia Nueva do 2 de agosto de 1917, aparece un artigo de Dositeo Ulloa no que se di o seguinte:


“Ofrecí ayer ocuparme de ellos con el espacio que merecen y voy a intentarlo, a pesar del convencimiento que tengo de que es labor superior a mis fuerzas. Dos son los cuadros. Uno, que titulará “ El gaitero de Cambados”, y otro, “Veterano del Callao”. Vamos a detenernos un momento ante el primero, de un estilo arcaizante: representa a nuestro convecino Eugenio Barros, con la clásica gaita gallega, como descansando de interpretar una “enxebre” muñeira. El parecido es inmenso y sólo como retrato tendría gran valor artístico si lo atrevido y valiente de su colorido no hiciese llamar nuestra atención al fondo del cuadro. El Palacio de los antiguos condes de Maceda, la gran plaza del Mercado, la iglesia de San Benito de Fefiñanes y, a lo lejos, unos umbrosos pinos de Tragove, de nuestro incomparable Tragove, todo ello bañado por una melancólica luz solar poniente, que principalmente se refleja en la parte superior de las dos torres de San Benito, carecerían para nosotros de mérito artístico si no nos conmovieran de manera distinta del natural; y esto es, en nuestro pobre juicio, lo que da el cuadro que nos ocupa el verdadero título de obra de arte, pues de otra manera no pasaría de ser una buena obra de selección. Todo en el cuadro de Ramón de Zubiaurre responde a un sentimiento de austeridad; así que en él nada hay inarmónico, ni insertonado ni de mal gusto. La “pose” es algo tizianesca (…). Así y todo, los dos cuadros de Zubiaurre son notabilísimos y ellos solos demostrarían que el siglo de oro de nuestra pintura no ha desaparecido. Los dos tipos de los cuadros son bastantes para levantar la bandera del regionalismo. Las dos obras de Zubiaurre serán expuestas en la “Asociación de Artistas Vascos” de Bilbao.

Nuestra cordial enhorabuena al ilustre pintor, que en el corto espacio del tiempo que estuvo entre nosotros tan bien supo interpretar a nuestra Galicia irredenta.”

No cadro retrátase ao gaiteiro Eugenio Barros, en primeiro termo pero sin ocupar o centro da composición, por detrás unha cortina que corresponde seguramente á estancia do pazo no que aparece retratado. Ao fondo unha vista da "Praza do Mercado", coa Igrexa de S. Bieito, na que é posible ver a escalinata orixinal mirando cara o sur. Por detrás aparecen as casas pintadas en branco como era costume nesa época encalalas. E tamén se poden ver os piñeiros de Tragove dos que fala o texto anterior e probablemente máis ao fondo a  Illa de Arousa ou a outra banda da Ría.

E este é o poema que escribiu Cabanillas, publicado por vez primeira en A Nosa Terra o 10.10.1917 e posteriomente aparece na 2ª edición de Vento Mareiro (1922):

O GAITEIRO DE CAMBADOS

(Lenzo de D. Ramón de Zubiaurre)

Este gaiteiro celta dos ollos azuados,

un pouco destes días, un pouco lexendario,

labrego un anaquiño, mariñeiro outro anaco,

que recorda as imaxes solenes do Ticiano,

vén da caste daqueles varudos lusitanos

que loitaron de Roma cos fortes lexionarios.

Este gaiteiro celta dos ollos azuados,

no segredo curruncho da súa alma de bardo

e no fol da súa gaita, pechou os hinos sagros

e os berros loitadores dun pobo rudo e bravo

que nas noites de lúa, á soma dos cabalos,

adorou no misterio uns dioses xa enterrados,

o alalá namorante, relixioso e nostálxico,

e a alborada ridora, feita de limpos raios

do morno sol nacente, de pingotas de orballo,

de arumes das roseiras, de chíos dos paxaros.

Este gaiteiro celta dos ollos azuados,

cando o sol alumaba o vello campanario,

cando estaban desertas a praza e mais o adro,

e o mar era un espello, e o vento repousado

bicaba as pedras negras do silenzoso pazo,

veuno e trúxoo a este lenzo, con todo o seu encanto,

Don Ramón de Zubiaurre, o mozo pintor vasco.

Veterano del Callao. Ramón de Zubiaurre. 1917, está datado e asinado. Esta obra era identificada en algúns textos como o gaiteiro, está claro que non o é. Pola información que deixaron (unha vez máis) persoas anónimas nos comentarios sabemos que o cadro foi subastado en 2014.

Encarga Magariños facilítanos máis datos e envía esta nova:

Corresponde ao xornal El Progreso,5 de maio de 1919 e confirma que as dúas obras de que falamos estiveron expostas na Exposición de Bos Aires de 1919. E fala doutra obra: "Joven Gallega" que pudo pintar tamén durante a súa estancia en Cambados.

REMATAMOS PEDINDO COLABORACIÓN:

ALGUÉN SABE DO PARADOIRO DESTES CADROS?

Agradeceriamos que nos facilitasen algún dato, nós e tamén  o Museo de Bellas Artes de Bilbao que ten unha magnífica colección de pintura vasca.

Agradecemos aquí a  Mikel Urizar, xefe do arquivo deste museo, os datos que nos enviou.

"EL CLUB DE LA TIJERA"

Falouse na entrada anterior deste peculiar club que se reunía na taberna de Pepe Ínsua fronte á casa de Dona Lucila e que a súa principal ocupación era "facer traxes" aos cambadeses e cambadesas. Reproducimos de novo o texto:

“Había a la sazón en Fefiñanes, enfrente a la casa en que vivió Valle, una taberna sui generis, propiedad de Pepe Ínsua, un veterano de la guerra de Cuba, a la que concurrían, formando peña especial, unos cuantos amigos de la localidad, que pasaban el tiempo trazando planes, preparando conquistas o utilizando aliquando sus dicharacheras lenguas en reformar los trajes de los vecinos... ó de las vecinas, aun cuando en ocasiones la tal reforma saliese... un poco apretada ó excesivamente ancha. Gente joven, alegre, con inquietudes de tipo intelectual, que estaba al día del movimiento cultural de España y que seguía la campaña iniciada en torno a la figura y a la obra de Valle-Inclán. Alli se reunían, entre otros, formando la élite de la tertulia, bautizada luego con el nombre de “Club de la Tijera”, el siempre pulcro y ceremonioso Juanito Vidal, el humorista Manolo Sánchez Peña, el hercúleo Emilio Cid, el prosaico Antonio Pillado, Pepe Fraga, Pedro Vidal y su hermano Enrique".

Nunha foto que nos pasou Pitusa Vidal Cabanillas, neta do noso escritor, aparecen retratados moitos  destes personaxes, así como Ramón Cabanillas que acababa de volver de Cuba en 1912, en relación á enfermidade e morte da súa nai, e a onde retornaría uns meses despois. Corresponde á comida coa que os amigos de Cabanillas o agasallan á volta da súa primeira viaxe a Cuba. A foto foi tirada na casa de José Fraga, alcumado Furruxe, na horta do que hoxe é a biblioteca municipal e no reverso da propia foto aparecen identificados os asistentes. Moitos deles pertencen a este "selecto" clube.

 No reverso da foto aparece escrito: Banquete a Ramón Cabanillas al llegar de Cuba en su primer viaje.

E relaciona os personaxes retratados empezando por Ramón Cabanillas que é o que está con gorra, á esquerda da columna e  a continuación en sentido antihorario: Enrique Vidal Oubiñas (o farmacéutico), Antonio Pillado Otero (avó de Xoán Antonio Pillado), José Fraga Peña (propietario da casa), Joaquín Pomares Santos (está de costas), Ramón Panadero, Juan Vidal Bobo ("Juanito Vidal"), Manuel Rovira Carreró (médico), Emilio Cid Arias ("El hercúleo"), Cándido Betanzos Charlín, Pablo Roig Rovira, Leoncio González Salazar, Benito Silva Neira (músico), Manuel Ramallo, Joaquín Sánchez Peña (cronista de Cambados e irmán de Manolo Sánchez Peña, outro membro do clube), Pedro Vidal Oubiñas (irmán do farmacéutico), Ernesto Zárate Ambrós (o da festa do albariño), José Ínsua Fernández (o taberneiro?) e Leopoldo Vidal Álvarez (apenas se ve detrás da columna).

VALLE- INCLÁN EN CAMBADOS

Ramón José Simón Valle Peña, máis coñecido como Ramón María del Valle-Inclán, apelido que el mesmo recuperou do seu avó, viviu en Cambados de 1912 a 1916. Cando se instala en Cambados coa súa familia tiña 46 anos. Iniciara facía tempo os estudos de dereito en Santiago que tivo que deixar debido á morte de seu pai, pero xa entón lle tiraba máis o periodismo e a literatura. Viaxou a México e Arxentina e coñeceu á actriz Josefina Blanco coa que casou. Viviu en Madrid e na tertulia do Novo café de Levante contactou e fixose célebre entre a intelectualidade madrileña. E volve a Galicia en 1912 en relación probablemente á morte da súa nai.

 

Casa da rúa real onde pararon Valle e a súa familia. A foto é dos anos 50, moito despois de estadía de Valle-Inclán, vese un surtidor de gasolina no primeiro termo

 E como dixemos instálase coa súa muller e a súa filla en Cambados en 1912, nunha casa alugada á Lucila Fernández-Soler viúva de Eugenio Fraga Padín, que á morte do seu home marchara a vivir a Santiago. Nesta casa estivo a primeira farmacia de Fefiñáns rexentada por Enrique Vidal. Parece ser que posteriormente viviu tamén nunha casa da rúa Carreira, propiedade do avogado José González Fraga. A estancia en Cambados alternábase con estadías breves en Madrid ou a viaxe que fixo en 1916 a Francia como corresponsal na Guerra Europea que estalara en 1914.

 

Valle-Inclán na casa de Dona Lucila

O historiador José Caamaño Bournacell fala da estadía de Valle en Cambados no libro Estampas de Cambados de 1953, alí conta diversas anécdotas co seu peculiar estilo medio histórico medio literario, como esta que parece que lle contou Enrique Vidal:

“Había a la sazón en Fefiñanes, enfrente a la casa en que vivió Valle, una taberna sui generis, propiedad de Pepe Ínsua, un veterano de la guerra de Cuba, a la que concurrían, formando peña especial, unos cuantos amigos de la localidad, que pasaban el tiempo trazando planes, preparando conquistas o utilizando aliquando sus dicharacheras lenguas en reformar los trajes de los vecinos... ó de las vecinas, aun cuando en ocasiones la tal reforma saliese... un poco apretada ó excesivamente ancha. Gente joven, alegre, con inquietudes de tipo intelectual, que estaba al día del movimiento cultural de España y que seguía la campaña iniciada en torno a la figura y a la obra de Valle-Inclán. Alli se reunían, entre otros, formando la élite de la tertulia, bautizada luego con el nombre de “Club de la Tijera”, el siempre pulcro y ceremonioso Juanito Vidal, el humorista Manolo Sánchez Peña, el hercúleo Emilio Cid, el prosaico Antonio Pillado, Pepe Fraga, Pedro Vidal y su hermano Enrique. Cuando esta peña tuvo conocimiento de la próxima llegada de Valle a Cambados acordó , más que rendirle un homenaje popular, exteriorizar su júbilo por la presencia de don Ramón en este pueblo,cuya figura componía tan bien en el histórico marco cambadés... Al efecto, al llegar Valle frente a la que iba a ser su morada, ve en la fachada de la citada taberna un gran rótulo en el que se leía: “El Club de la Tijera saluda al príncipe de las letras españolas don Ramón María del Valle-Inclán y se complace en darle la bienvenida, deseándole una grata estancia en esta tierra...”. A los pocos minutos se recibe en la taberna una caja de botellas de marca, con una tarjeta que decía; “Ramón María del Valle-Inclán, a ratos también canónigo de la tijera, agradece cordialmente la salutación de ese simpático y alegre Club”.

En Cambados visítano os intelectuais e amigos que tratou en Madrid. Caamaño afirma que veñen á nosa vila, o escritor Ramón Pérez de Ayala, o seu traductor ao francés M. Chaumié e os artistas Julio Romero de Torres e Rafael de Penagos, asiduos da tertulia madrileña do Novo Café de Levante. E tamén tivo que vir o pintor Anselmo Miguel Nieto, amigo dos anteriores, que lle fixo un retrato que custodia hoxe o Museo de Pontevedra e no que Valle aparece sentado, nun ambiente oscuro como lle gustaba a estes pintores de orientación simbolista (e ao mesmo Valle) e por detrás unha fiestra na que é posible ver unha vista da Ría de Arousa, probablemente pintada dende a casa de Dona Lucila.

FOTO IDENTIFICADA

Pois grazas a moitos colaboradores (Xoán Antonio Pillado, Sindo Mosteiro, Jacobo Domínguez e Enriqueta Rubio) temos identificados á maior parte dos protagonistas desta foto que  é  das festas da Pastora de 1926. Clika aquí para máis info.

GRAZAS!!

FOTO ORIXINAL

O PAZO DE BAZÁN (e 3)

Seguindo o libro de José Caamaño Bournacell, Estampas de Cambados de 1953, diremos que o primeiro Bazán en instalarse en Cambados foi Pedro Juan de Bazán y Heredia, veciño de Vilanova de Arousa onde aparece censado en 1588. Casou con María Pérez de Torres e veuse instalar a Cambados, primeiro probablemente na Modia e logo na Calzada, onde constrúe o primeiro Pazo da Calzada no solar que ocupaba a casa rectoral. Caamaño baseándose nun documento da época, que como é frecuente nel non indica cal é, describe o Pazo así: "casa alta con torre de dos altos muy espaciosa, la expresada casa con capilla, oratorio, dos patios, galerías, solanas y plazuelas, con diferentes salas y salones largos " (fin de la cita).

Escudo do antigo Pazo de Bazán insertado na fachada do actual Parador de Turismo. Aparecen as armas  dos Bazán (xadrez), os Torres, as flores de lis dos pérez, as ondas dos Mariño, as bandas xaqueladas dos Soutomaior e as canas dos Canabal.

Si comenta Caamaño que ten no seu poder copia do testamento de Pedro Bazán de Torres, fillo do anterior e cura párroco de Cambados e Santomé e creador do vínculo de "Mayorazgo" ou morgado para a casa de Bazán, práctica moi común entre as familias fidalgas para evitar a división das propiedades coa herencia, xa que deste xeito herda todo o fillo máis vello.  Pedro morre en 1677 e é soterrado na capela do Rosario da igrexa de Sta Mariña, como xa o fora a súa avoa María Pérez Torres. A herencia pasa ao seu irmán Mauro Bazán de Torres que "unió su suerte en matrimonio con una dama de la más rancia nobleza gallega: Doña Catalina Manuela Abraldes de Mendoza Feijóo Sotomayor y Caamaño" (Caamaño) da linaxuda familia dos Abraldes que tiñan enterramento na Catedral de Santiago. Mauro foi correxidor de Monforte e Cambados.



Herda a casa o seu fillo Benito José Bazán Abraldes de Mendoza que se dedicou á carreira militar e ao parecer desatendeu o coidado da casa familiar polo que tivo que iniciar a súa reparación ou reedificación, o seu xenro Francisco Calderón y Andrade, casado con María Jacoba Tomasa Bazán de Mendoza que pasaban longas temporadas en Cambados. A casa pasou logo a Pedro Juan Bazán de Mendoza, irmán da anterior e que prosigue a súa restauración segundo Caamaño "cambiando su antigua estructura hasta dejarla en la forma actual, acaso no tan típica como la primitiva, al desaparecer las solanas, claustros y espaciosa torre de dos altos, que era como una magnífica atalaya frente al mar de Arosa". Deixa a continuación Caamaño unha sombra de dúbida sobre as circunstancias nas que tivo lugar o falecemento de Pedro Juan en Madrid en 1788 e o testamento que este fixo un mes antes deixando por único herdeiro ao seu fillo Benito e desdecíndose doutras decisións tomadas con anterioridade respecto á súa segunda muller e ás dotes das súas fillas e tamén mostrando a súa oposición ao matrimonio da súa filla Luisa Bazán (da que falou Sánchez-Peña) con Juan José Pardo de Lama.

Entre a descendencia de Pedro Juan Bazán temos a dúas figuras ilustres, o seu fillo Pedro Pablo Bazán de Mendoza do que xa falou Emilio Ínsua  tamén neste blog e Emilia Pardo Bazán, bisneta de Luisa Bazán e Juan José Pardo, xa citados. Esperamos ter ocasión de falar de dona Emilia e os seus vínculos con Cambados noutro momento.

Unha das fillas de Pedro Juan, María Gaspara Bazán de Mendoza casou co IV Marqués de Montesacro, Julián de Zárate y Murga de xeito que entroncan así estas dúas casas fidalgas de Cambados. Pasará posteriormente a casa a María Valvanera Izquierdo y Zárate bisneta dos anteriores que como xa dixemos morre sen fillos e deixa en testamento as propiedades "aos pobres" de Cambados. Quen se beneficiou do legado testamentario non o sabemos con exactitude pero non foron precisamente os pobres. O caso é que o Pazo é adquirido polo Estado en 1964, en parte polas xestións feitas polo daquela Ministro de Información e Turismo, Manuel Fraga Iribarne e polo secretario de Turismo Pío Cabanillas Gallas (sobriño do noso poeta).

Esta foto debeu tomarse en datas próximas á venda do Pazo, non parece que estivese en moi mal estado de conservación polo que pensamos que foi unha mágoa que se derrubara totalmente.

O Pazo de Bazán é demolido para a construcción do actual parador do Albariño que imita a arquitectura en pedra das casas señoriais galegas pero que é de edificación moderna. Nada deixaron que saibamos do anterior pazo agás un blasón ou escudo na fachada do que xa falamos.

Dúas olladas sobre A Calzada. Luís Rei

Deixamos de momento o Pazo de Bazán para poñer unha nova colaboración, esta vez do cambadés do Grove (ou viceversa), Luís Rei Núñez, que nos vai falar da Calzada de Cambados a través da visión dun poeta e un pintor, disfrutádeo.

            A Calzada de Cambados. Francisco Lloréns.  96 x 135 cm. Colección particular

 
Toda a veciñanza de Cambados e arredores sabe onde está A Calzada e poucos serán os que non pasaron ou pasearon por ela. Tamén han ser moitos os cambadeses que escoitaron ou leron o poema de Ramón Cabanillas titulado “A Calzada de Cambados”. Porén, posibelmente moi poucos saiban que existe un cadro do célebre artista Francisco Lloréns que leva o mesmo título e, consecuentemente, reproduce este singular espazo cambadés. Pois ben o lugar físico, os versos e a pintura vannos servir para contar unha historia. Velaí vai.

No estío de 1922 o pintor Francisco Lloréns Díaz veu pasar uns días de veraneo a Cambados. Veu coa súa xove esposa Eva Rodríguez e coa súa filliña Eva, que nacera o ano anterior. A vida sorríalle ao pintor xa que, ademáis do seu bo momento familiar, viña de obter a primeira medalla do Concurso Nacional de Bellas Artes o que o sitúaba alcanzando o cume da súa carreira artística.

O verán do 22 foi un verán de artistas en Cambados porque no concurso antes citado tamén foi premiado, coa terceira medalla, o escultor Francisco Asorey, que concurrira coa escultura “A Naiciña”, e como moitos críticos de arte e todos os amigos do escultor consideraron que un terceiro premio era pouca bagaxe para unha obra mestra coma aquela, organizouse en Cambados unha grandiosa homenaxe de desagravio ao noso escultor e poucos foron os artistas galegos de prestixio que faltaron á cita. Pintando, paseando coa familia e participando en festas cos amigos botou aqueles días Lloréns en Cambados.

Ese é, pois o contexto no que o pintor coruñés pintou esta obra, unha estampa familiar na que aparecen a súa muller e filla, unha imaxe optimista, retrato dun tempo seguramente feliz, para a que escolleu un marco luminoso e despexado. Así se pintou o cadro A Calzada de Cambados

O poema de Ramón Cabanillas que leva o mesmo título que a referida obra pictórica de Lloréns foi escrito no verán de 1925 e os versos saíron da pluma do vate para lembrar o cadro e honrar ao pintor. Comeza facendo xustiza á paisaxe, arte na que o poeta de Fefiñáns era un verdadeiro mestre. O ton da arrincada é alegre e calmo como o mar daquel asollado día.

Sol de vran . O mar de Arousa ,

de praia a praia tendido,

 canso de loitar , repousa .

Ceo azuado e senlleiro.

Limpóu de néboa á Curota

o maino vento mareiro.  

Esta primeira referencia á Curota xa nos dá indicios de que Cabanillas, falando do cadro, lembra a paisaxe que verdadeiramente se olla desde a Calzada, non a paisaxe pintada, porque o monte barbanzán non está na pintura de Lloréns. Pero vai ser moitos máis elementos paisaxísticos os que Cabanillas mira “de memoria” e Lloréns non viu ou non quixo meter no seu encadre, seguramente para non distraer ao espectador do que para el era o asunto central: o acougo e beleza dunha nai coidando unha neniña nunha delourada ribeira do Salnés.

Alá , na boca da ría ,
dende a solana da costa
o Con de Noro vixía.
A luz que cai brava e roxa
encende as cunchas de nácar
dos areeiros da Toxa,
atolada e cantareira
crava flechas de diamante
nos negros cons da ribeira ,
e , ardendo e brincando , chove
moída en pingas de ouro
nos pinales de Tragove.

Fai un paréntese o cronista neste punto, como groveiro de nación que é, para sinalar que nin o pintor nin o poeta “ven” nas súas respectivas obras a península de O Grove, que, porén, é o que ocupa o maior quiñón da paisaxe que se pode ollar desde a Calzada. Deixemos continuar a Cabanillas:

 

Nas ágoas craras e mornas ,

as velas albas ó sol,

agardan o leste as dornas.

Adiantan quedo quediño ,

perguiceiras, soñadoras,

durmíndose no camiño ,

deixando a popa , tras d-elas ,

leviáns ronseles de prata

coma regueiros de estrelas .

Remata o poeta a descrición da paisaxe física para comezar o rascuño da paisaxe emocional e nese punto os versos alónxanse do cadro. Mentres a quietude continúa presidindo a pintura, algo acontece no poema: un escurecemento do ánimo, un mal presaxio, unha tristura fonda e ignota que se anuncia:

Son as doce . Xoga o vento

c-o fino e dondo tanguido

 da campana do Convento ,

e rodan as badaladas

 sin rumbo, a ir e vir , voando

 coma pombas asombradas .

Da Isla a San Saturniño ,

pasa esguío , silenzoso ,
retinto corvo mariño.
Vai lanzado ras das ágoas
coma venablo firente,
agoiro de loito e bágoas.

Os versos finais do poema caballiniano supoñen unha brusca virada no fío do relato, de facto só se entenden cabal e completamente se coñecemos o cuadro de Lloréns e a historia dos personaxes:

 

¡Neniña, gomo de rosa,
que á sombra dos vellos olmos

floreces leda e ditosa 

¡Baixo os maternos coidados

bicada do mar de Arousa

na Calzada de Cambados,

que lonxe estás nesta hora

de saber que anda no aire

unha frecha feridora!

¡Dalle un bico a túa nai,

neniña, gomo de rosa!

¡Dalle un bico que se vai!

   Efectivamente a nai da neniña, Eva Rodríguez, finou no verán de 1925, tres anos despois daquel estío no que foi pintada polo seu marido na Calzada de Cambados e o poema que estamos glosando foi o pésame emocionado que Ramón Cabanillas lle dedicou ao seu amigo Francisco Lloréns.  

Luís Rei

Maio de 2013

 

O PAZO DE BAZÁN E A FESTA DO ALBARIÑO (2)

O Pazo de Bazán está moi unido ás orixes da festa do Albariño. A primeira edición da festa tivo lugar en 1953 por iniciativa de Bernardino Quintanilla. O I Concurso do Albariño fíxose na finca ou horta de Ánxel Botana (xenro de Ramón Cabanillas), repetiuse escenario na edición de 1954 e 55 e en 1956 faise na finca da casa dos Pazos ou de Ulloa.

A  primeira comida do Albariño foi na horta de Botana un 28 de agosto de 1953, festa da Pastora. Manolo Pillado  deixanos un comentario no que identifica a todos os personaxes desta foto, de esq a dta: Manuel Pillado Fernández, Bernardino Quintanilla, Notario de Vigo, Ernesto Zárate, José Otero Otero e Isidoro Millán.

Os asistentes van aumentando e a horta de Botana quédase pequena. No 1958 por mor da chuvia o xantar celébrase na Cultural en no 1959 empézase a utilizar a horta do Pazo de Bazán.

Estas fotos que aparecen a continuación corresponden ao xantar de 1959 na horta ou xardíns do Pazo de Bazán.

Presidiron o xantar de esq a dta: Alberto Casal, o escritor Álvaro Cunqueiro, a xornalista Mª Victoria Fernández España, o alcalde Andrés Iglesias, con traxe branco o escritor José María Castroviejo e á dereita de todo Antonio "Tucho" Magariños.

Tamén asisten nesta edición Celso Emilio Ferreiro e Plácido Castro del Río. A festa foi durante moitos anos un lugar de encontro de intelectuais galegos e de exaltación galeguista, como ten remarcado o xornalista Benito Leiro.

Discurso de Álvaro Cunqueiro

 Álvaro Cunqueiro foi un gran valedor da festa, asistiu moitos anos e falou repetidamente na prensa de Cambados, do Albariño e da súa festa, traemos aquí un deses estupendos artigos:

Nunha edición dos anos 70 Cunqueiro descúlpase no Faro de Vigo por non asistir ese ano á festa. O feito de que tampouco acuda o seu amigo José María Castroviejo e certo desacordo co rumbo que está tomando a celebración, son as motivacións principais:

"Pero me veo obligado a decir que en la nación de los albariñenses, José María y yo, como el escribano del Albariño, Alberto Casal, éramos, y somos, fieles de una manera muy nuestra y libre , amorosa. Y el vino Albariño lo sabía, y lo sabe. Por ello, entre otras cosas, hemos querido para el Albariño, siempre, una fiesta un poco diferente a la que se le viene haciendo, una fiesta popular y gozosa, una romería".

Pois a nós tamén nos gustaría outro tipo de festa na que a cultura teña maior presenza e os políticos  menos. Onde sexan compatibles a diversión , o consumo moderado de alcohol e a promoción turística.