O PAZO DE FEFIÑÁNS (1). XENEALOXÍA ABREVIADA

Inicio aquí unha serie de entradas sobre o Pazo de Fefiñáns. Fai tempo que tiña ganas de poñerme a investigar sobre os aspectos históricos e artísticos deste monumento cambadés. Atopei o mesmo que acontece con outros monumentos cambadeses, que á penas se ten traballado sobre el. Fixéronse aproximacións parciais pero non se abordou o estudo en profundidade do material que aínda garda o seu arquivo. O resultado son textos con afirmacións imprecisas, contradictorias ás veces e en moitos casos erróneas que se repiten duns autores a outros.

A miña intención é ir "á fonte limpa": estudar a documentación conservada, sabendo que pode ser un traballo de varios anos. Sen presa pero sen pausa intentarei chegar o máis lonxe posible. Do que vaia atopando irei dando conta a través deste modesto blog,

Empezo nesta entrada cunha aproximación á xenealoxía familiar, sobre a que si hai bastante acordo entre os diferentes autores. Espero poñer un pouco de orde e deixar un esquema claro para que os que se aproximen a este blog teñan unha idea clara dos homes e mulleres que tiveron un papel destacado na historia familar e en moitos casos tamén un papel relevante na historia do pais.

Xenealoxia Fefiñáns de Maribel Iglesias

Neste enlace de Google drive pode verse a mesma presentación en PDF

AS IRMANDADES DA FALA EN IMAXES

Como seguramente saberedes, este ano conmemórase o centenario da creación das Irmandades da Fala (1916-2016). A intención desta iniciativa era promover o uso da lingua galega por ser parte substancial da nosa identidade e por extensión difundir todas as formas de expresión da cultura galega. O obxectivo que empeza sendo fundamentalmente cultural evolucionará cara a reivindicación política. A primeira Irmandade foi creada por Antón Villar Ponte na Coruña o 18 de maio de 1916. Tras esta iniciativa xurdiron outras por toda Galicia nas que participaron moitos personaxes do Salnés. Tal é o caso de Ramón Cabanillas, Miguel Gil Casares ou Francisco Asorey que se integran na Irmandade de Santiago. En Vilagarcía Vicente e Valentín Gómez Paratcha, Loureiro, Torres e Elpidio Villaverde, e anos despois Xosé Núñez Búa e Fermín e Luís Bouza-Brey. E ata houbo un intento de crear unha Irmandade en Cambados que non callou. Achegaríanse posteriormente ás Irmandades os cambadeses: Bernardino Quintanilla, Ramón Gil Armada e Antonio Magariños Granda.

Farei a continuación un percorrido polas imaxes máis coñecidas e significativas da experiencia das Irmandades.

I ASEMBLEA , celebrada en Lugo en novembro de 1918. O manifesto asinado nesta asemblea será a base programática do nacionalismo galego ata a 2ª República. Quedaba claro que as  Irmandades da Fala non eran só un instrumento cultural.

Non son moi recoñecibles os persoaxes que aparecen nesta foto, salvo o caso de Vicente Risco que se sitúa diante, case no centro e leva bastón e sombreiro. Tamén con bastón e sombreiro, na dereita da foto debe ser Antón Losada Diéguez. Pode ser Manuel Banet Fontenla, fundador da Irmandade de Monforte (onde era notario), o que está detras de Risco, á dereita, algo tapada a súa cara polo chapeu de Vicente. E o segundo pola esquerda (parece que leva un cigarro entre os dedos) pode ser Ramón Villar Ponte, irmán de Antón.

En agosto de 1920 ingresa na Real Academia galega Ramón Cabanillas, membro destacado das Irmandades e poeta-estandarte do movemento. A cerimonia ten lugar no Balneario de Mondariz, rexentado por Enrique Peinador, tamén socio irmandiño. Asisten numerosos membros da Academia e por suposto moitos dos seus amigos irmandiños. Aquí os vemos no xantar que se celebra na finca das Pías do citado Balneario.

Fomos capaces de identificar aos seguintes personaxes:

1- O avogado celanovés Manuel Lezón, os académicos: 2. Wenceslao Requejo, 3. Fernando Martínez Morás, 4. Andrés Martínez Salazar, 5. Bieito Fernández Alonso, 6. Marcelo Macías, 7. Amador Montenegro e 8. Francisco Asorey, 9. José Palacios (irmán do arquitecto Antonio), 10. Antón Villar Ponte, 11. Ramón Cabanillas, 12. Vicente Risco, 13. Vitor Casas, 14. O xornalista ourensá José Fernández Gallego, 15. Antonio Rey Soto, 16. Adela Lezón (filla de Manuel Lezón), 17. Eva Rodríguez (muller do pintor Lloréns), 18. Francisco Lloréns, 19. Eladio Rodríguez, 20. Antonio Palacios, 21. Uxío Carré Aldao, 22. Enrique Peinador.

ANIVERSARIO DA MORTE DE FRANCISCO ASOREY

O 2 de xullo de 1961 morreu en Santiago de Compostela o escultor cambadés, membro das Irmandades da Fala.

Como pequena lembranza recollemos aquí algunhas fotos da súa traxectoria vital e artística

 Foto tirada na galería posterior da casa natal de Asorey en Fefiñáns. Aparecen varios membros da familia del Valle que mercaron a casa en 1895. Anos antes soían vir a pasar os veráns a Cambados e alugaban a casa da familia Asorey, eles instalábanse na planta baixa, e a famila del Valle na primeira planta, a relación entre eles era case familiar. Nesta foto pode ser o neno Paquiño Asorey o que está sentado no centro. Se se confirmara que é efectivamente Asorey, sería a foto máis antiga conservada. Corresponde a finais do s. XIX, foi tirada cunha cámara que trouxo Anatole del Valle de Francia e facilitáronma os descendentes.

Sendo aínda adolescente (14 anos) Paquiño Asorey sae en barco do porto de Vigo rumbo a Barcelona, a estudar no Colexio dos Salesianos de Sarriá, un pobo obreiro e industrial  nos arredores da metrópole catalana. Dende alí debeu enviar esta foto aos seus familiares algún tempo despois de instalarse. Na parte inferior da fotografía aparece o nome do fotógrafo e o enderezo do seu estudo en Sarriá. O futuro artista debía ter sobre 15 anos, ca 1904. FOTO: Adela Leiro. 

  Foto aparecida na publicación: "Cambados: dos tempos idos..." publicada polo Concello de Cambados en 1990 e coordinada por Luís Rei. Indica: "Asorey, Mozo. Foto enviada por Asorey a Luís García (aprox. 1910)". Se a data é correcta pode corresponder aos primeiros tempos da estadía de Asorey en Madrid, aprox. entre 1910 e 1919. A pose do cambadés na imaxe indica a seguridade e confianza coa que se enfronta un artista novo ao reto de abrirse paso como escultor na capital madrileña.

Aparece Asorey traballando no retrato do fotógrafo Enrique Guerra. Consérvase na RAG, foi doazón do pintor e amigo Luis Quintas Goyanes. Apareceu a foto na revista Vida Gallega  en 1913.

Foto tirada arredor de 1916, probablemente en Madrid. En torno a estes anos o artista cambadés coincide en Madrid co pintor Cordobés, Julio Romero de Torres así como con artistas galegos como Manuel Bujados, ambos levaban unha vida bastante bohemia (e nocturna) que probablemente Asorey compartiu. Destas vivencias seguramente saiu a inspiración para a obra conservada no Museo de Pontevedra, Lo jondo, unha visión caricaturesca e sensual dun tablao flamenco. Non debeu de durar moito esta vida para o noso artista porque pronto se sinte atraído polo ambiente compostelano, onde coñece á súa futura muller, Jesusa Ferreiro. O cambio vese nas obras de 1915: Cabaleiros negros e 1917: Rezo de Beatas. FOTO: Adela Leiro.

Xantar na finca das Pías dentro dos actos celebrados no Balneario de Mondariz polo ingreso de Ramón Cabanillas na Real Academia Galega en agosto de 1920. Asorey non podía faltar á homenaxe do seu amigo. En 1916 foran creadas por Antón Villar Ponte as Irmandades da Fala, tanto Cabanillas como Asorey e Vicente Risco (que aparecen na foto)  afiliáronse ás Irmandades. Foto: Vida Gallega

Este é un dos retratos de Asorey máis difundidos, debe corresponder a 1928, foi feita no estudo do fotógrafo vigués Pacheco. Nesta fotografía vese incluso a sinatura do fotógrafo.Foto: Adela Leiro.

Pasado o trauma da Guerra Civil, dentro do estreito marco que a ditadura de Franco permite, empezan a xurdir diversas iniciativas culturais que pretenden conservar a lingua e a cultura galega. Un exemplo disto é a creación do Padroado Rosalía de Castro que pretende comprar e restaurar a casa padronesa na que morreu a poetisa. Esta foto mostra unha reunión dos membros do padroado. Consérvase na RAG e corresponde a 1950. Aparece Asorey, que nese ano estaba preparando o monumento á poetisa galega que ía ser levantado en Padrón. Finalmente non foi el o que fixo a escultura. Tamén aparece a filla de Rosalía (sentada), Gala Murguía de Castro e tamén o arquitecto Manuel Gómez-Román que será o encargado da restauración da casa.

Corresponde esta imaxe a unha reportaxe que fixo o fotógrafo Marcelino para o xornal compostelán, La Noche en 1957. É dos últimos retratos que se fan ao artista antes da súa morte, que acontece, tal día como hoxe, un 2 de xullo, en 1961. Vese ao artista traballando na maqueta dun monumento ao futbolista Luís Otero que se ía levantar no estadio de Riazor na Coruña. Non chegou a facerse. Foto: Adela Leiro.

OS PAZOS DE CAMBADOS E MIGUEL DURÁN-LORIGA

Miguel Durán-Loriga e Salgado naceu na Coruña en 1886 e estudou arquitectura en Madrid, especializándose en restauración de monumentos. Nos veráns de 1945 a 1949 percorreu Galicia xunto con Antonio Taboada Roca, para estudar gran número de pazos galegos. Fixeron fotografías, debuxos, levantaron planos... a súa morte en 1950 interrumpiu o traballo. Anos despois os seus herdeiros depositaron  esta valiosa información no Museo de Pontevedra, que en colaboración coa Deputación de Pontevedra, decidiu publicala en 2012, para axudar á súa difusión.

Capa do libro publicado polo Museo de Pontevedra, e autorretrato de Miguel Durán-Loriga, atópase neste enlace:http://www.museo.depo.es/noticias/notas.de.prensa/es.02010621.html

As fotografías, texto e debuxos que publicamos a continuación proceden deste estudo:

PAZO DE BAZÁN

Foi visitado en 1945. Curiosamente describe a fachada posterior que dá ao xardín, e non a principal, e aparece a seguinte información:

"La fachada es de sillería y en partes de mampostería. La escalera de acceso al edificio, la mesa, los bancos y las columnas del cenador del jardín, son obra en piedra. En las fachadas de la casa hay figuras talladas en la piedra.
Hay una fachada antigua que hoy hace de traviesa en la segunda crujía. El acceso a la casa se hace por medio de una escalera de trece peldaños. Al final de dicha escalera hay una especie de solana-corredor pero sin cubierta. Los huecos de ventanas y puertas están sin guarnecer, lo que hace que el edificio tenga un aspecto rústico.

En el jardín, un bonito cenador con columnillas de piedra. En el centro mesa cuadrada con un banco de la misma longitud, a cada uno de los lados. Cuadros muy estrechos y largos con setos de boj, forman tres carreras.

Hay en la finca un enorme tronco de eucaliptus traído en 1868 por Lorenzo Izquierdo Zárate, que fue diputado. En el jardín, magníficas hortensias, camelias y azaleas, famosas por su tamaño y belleza"

Neste enlace pódese atopar información sobre o Pazo de Bazán, en entradas que fixen fai tempo.

PAZO DE FEFIÑÁNS

 Foi visitado en 1947. Descríbense materiais de construción e detalles decorativos. Nun fragmento dise:

" Fefiñáns, a pesar de algunas vicisitudes, es con Oca el pazo más importante de Galicia. Su gran plaza llegaba en otro tiempo casi al mar y se entraba en ella por un arco romano. Esta plaza fue expropiada por el ayuntamiento y rodeada de casas mezquinas. Sin embargo, es impresionante el aspecto del pazo con sus dos frentes y el torreón y un tercer frente constituido por la capilla, que es una verdadera iglesia con sus dos torres rodeada de elevada lonja. La planta general del palacio obedece al tipo de tres alas formando patio exterior pues la iglesia, con su derrumbado pasadizo elevado que la unía a la casa, formaba su tercer ala. Se equivoca Lampérez al considerar Fefiñáns pazo de dos alas según el prototipo que cree ver en el palacio de Gelmirez."

Praza do mercado en 1947. Polo que se ve nesta data segue a usarse a praza como lugar de mercado, debe ser das últimas fotos que se tiraron antes do seu traslado a Cambados, que parece que aconteceu en 1949.

Vista aérea do pazo, probablemente dende unha das torres da igrexa de san Bieito. Ao fondo pode verse o monte da Pastora e sta Mariña

 

Entrada principal do pazo. É posible ver un automóbil no portal.

UNHA OBRA DE ASOREY EN CAMBADOS?

A imaxe de Xesús Nazareno que está na Igrexa parroquial de Cambados (non na capela do Hospital) poidera ser de Asorey.

Francisco Asorey empezou a súa formación como escultor en Sarriá, Barcelona. Alí existía un obradoiro de imaxinería relixiosa dirixida polo escultor Parellada. Polo tanto "as primeiras letras" artísticas do cambadés foron como escultor de imaxes relixiosas. Posteriormente adicouse a moitos xéneros escultóricos diferentes, pero nunca deixou de esculpir imaxinería. Podería decirse que foi "o último gran imaxineiro".

Obradoiro de imaxes relixiosas no Colexio Salesiano de Sarriá. O home de traxe puidera ser Parellada, mestre de Asorey. Foto facilitada polo Padre salesiano Amado Pérez. 

As imaxes relixiosas están feitas en madeira. A tradición de facer estas imaxes remóntase á Idade Media na cultura cristiá, pero podemos atopalas tamén na cultura grega e exipcia. Tiveron especial difusión durante o Barroco (ss. XVII-XVIII). Os encargos da Igrexa Católica pedían realismo e a técnica usada permitíao. Tampouco había tantos medios económicos como en Italia por exemplo, onde se facían en mármore. A madeira sae máis barata. Aparecen en Galicia,  nestes séculos e posteriores, un gran número de escultores que acadan un enorme grado de mestría: Gregorio Fernández,  Francisco de Moure, Gambino, Felipe de Castro, Xosé Ferreiro... A Igrexa era a que tiña maior poder económico e polo tanto a que facía máis encargos, eso explica a non existencia á penas de escultura profana ou non relixiosa en Galicia neses séculos. Pese á enorme calidade dos artistas citados quizais está pouco valorada e coñecida a súa obra no momento actual. Asorey beberá de toda esta tradición escultórica galega.

As esculturas relixiosas fanse en madeira, logo recóbrense dunha capa de estuco (cola de coello+ xeso) que vai absorber ben a pintura ao óleo que se aplica posteriormente. Para gañar en realismo, moitas veces úsanse "postizos": pelo natural, ollos de cristal, marfil nos dentes... Unha técnica chamada "estofado" enriquece ás veces a policromía. A figura recóbrese de láminas de pan de ouro ou prata (nas zonas onde van ir as roupas) que logo se pintan por riba e finalmente ráspase esa pintura facendo debuxos que permiten ver por baixo o dourado, o resultado é moi vistoso e imita os brocados das roupas antigas.

Detalle do "estofado" da Virxe do Carme de Cuntis de Asorey. Foto: Maribel Iglesias

A primeira obra de escultura que coñecemos de Asorey é precisamente unha imaxe relixiosa. Trátase dun Cristo (que formaba parte dun Calvario coa Virxe e S. Xoán a cada lado) que se atopa no Colexio dos Salesianos de Barakaldo, a onde foi Asorey como profesor de debuxo e onde montou o seu primeiro obradoiro de escultura cos artistas vascos Beovide e Guraya. A datación aproximada é sobre 1908. Asorey tería sobre 19 anos. Chámanlle en Barakaldo: "O Cristo do Perdón".

Crucificado, Capela do Colexio dos Salesianos de Barakaldo. Foto: Maribel Iglesias

Pero imos á obra que nos ocupa hoxe. Púxome sobre a pista de que o Nazareno poidera ser de Asorey unha reseña nun xornal: El Ideal Gallego do 7-4-1920, pax. 2, que se pode consultar doadamente na BIBLIOTECA GALICIANA, alí dise:

DE CAMBADOS

La Semana Santa en esta villa resultó muy solemne, predicando en el Lavatorio, Descendimiento y Soledad el ilustrado capellán de la Casa-Hospicio de Pontevedra Sr. Vidal Vecino, estando muy elocuente y a gran altura, y en el encuentro y Pasión, el coadjutor Sr. Rodríguez Cadarso, siendo muy elogiada su labor oratoria.
Las procesiones respectivas resultaron muy brillantes, especialmente la del Santo Entierro que presidió el Ayuntamiento con las autoridades militares.
 Haremos mención de una hermosa escultura del Nazareno, obra del ilustre paisano, hijo de Cambados, Sr. Asorey. Fué estrenada esta imagen este año y es de completo agrado del pueblo. Por su autor podemos juzgar la obra de arte.  

Consérvanse algunhas fotos antigas onde se pode ver a imaxe. Corresponden seguramente aos anos 40.

"O Santo Encontro" na Praza Alfredo Brañas. O Nazareno vese na parte dereita da foto. Aparece na publicación, "Cambados dos tempos idos" coordinada por Luís Rei e editada en 1990. Alí indícase que a foto é de 1944.

Probablemente é da mesma data esta foto que nos facilitou Manolo Pillado a través do grupo de facebook: Fotos de Cambados.

Para recoller máis datos sobre esta escultura visitei o Arquivo Diocesano de Santiago que se atopa no edificio do Seminario Maior. Alí conservan a maior parte da documentación das parroquias da diócese de Santiago. Teñen tamén unha catalogación das imaxes que existen nas igrexas desa diócese (á que pertence Cambados) feita polo profesor Ares Espada, na que se indica que esta imaxe pertence a Asorey. Pero non se di de onde se obtén a información e data a imaxe nos anos 40.

Os datos que teño parecen indicar que efectivamente a escultura sae do taller de Asorey. Pero, cal é a súa data? 1920, como indica o xornal, é a mesma imaxe que temos hoxe? anos 40 como di Ares Espada?

Alguén pode facilitarme algún dato máis?

A escultura do Nazareno hoxe. Trátase dunha imaxe de vestir. Só están esculpidas, rostro, brazos e pernas. Os brillos da policromía (que non aparecen noutras obras de Asorey) parecen indicar que probablemente foi repintada. Fotos: Maribel Iglesias.